HISTORIA KLUBU

---

Formalnie rzecz biorąc, na prawie 50-letnią historię Ursynowskiego Klubu Turystyki Rowerowej PTTK „Vagabundus” składają się trzy różne fazy jego działalności:
• Akademickiego Klubu Turystyki Kolarskiej PTTK „Vagabundus” przy Oddziale Międzyuczelnianym PTTK i Komisji Turystyki i Sportu Rady Okręgowej ZSP (w latach 1973-1982 Zarządu Stołecznego SZSP) w Warszawie (1969-1992),
• Ursynowskiego Klubu Turystyki Rowerowej PTTK przy Oddziale Ursynowskim PTTK w Warszawie (1986-2001)
• Ursynowskiego Klubu Turystyki Rowerowej PTTK „Vagabundus” przy Oddziale PTTK „Mazowsze” w Warszawie (od 2001 r.)

Studencki „Vagabundus”

Akademicki Klub Turystyki Kolarskiej PTTK powstał w dniu 22 października 1969 r. z inicjatywy 8 studentów Uniwersytetu Warszawskiego i od razu rozpoczął działalność, organizując trasę rowerową na X Złazie Kampinoskim im. Andrzeja Harskiego Studenckiego Koła Przewodników Beskidzkich (SKPB) w dniu 9.11.1969 r. oraz kilka ogólnodostępnych wycieczek rowerowych w listopadzie 1969 r. W grudniu 1969 r. uzgodniono z Oddziałem Międzyuczelnianym PTTK i Radą Okręgową ZSP, że klub będzie mieć charakter międzyuczelniany i działać pod egidą obu organizacji. Sama nazwa „Vagabundus” pojawiła się dopiero w 1971 r. w rezultacie wewnątrz-klubowego konkursu.

Patrząc z perspektywy historycznej, „Vagabundus” okazał się pierwszą udaną próbą stworzenia studenckiego turystycznego klubu rowerowego w Warszawie i Polsce. Poprzednie próby kończyły się niepowodzeniem. Dotyczyło to m.in. klubu „Samarama”, działającego przy Radzie Uczelnianej ZSP Uniwersytetu Warszawskiego.

Wzorując się na „Vagabundusie”, w następnych latach powstały kluby rowerowe w innych ośrodkach akademickich, m.in. w Lublinie i Gdańsku, a także na Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie i na Politechnice Warszawskiej (Akademicki Klub Turystyki Rowerowej PTTK „Hałaburda”, działający w l. 1975-2004).

Warto pamiętać, że w latach 60-tych i 70-tych ubiegłego wieku turystyka rowerowa nie była jeszcze tak popularna, jak obecnie, a nabycie roweru nadającego się do turystyki nie było prostym zadaniem i wiązało się z poważnym wydatkiem. W przypadku studentów zamiejscowych był jeszcze problem z przechowywaniem roweru w domu akademickim. Dlatego warunkiem sukcesu studenckiego klubu rowerowego było posiadanie przez niego wypożyczalni rowerów. Ten warunek udało się spełnić w czerwcu 1971 r., kiedy centrala BPiT „Almatur” zakupiła na potrzeby „Vagabundusa” 53 rowery, co umożliwiło zwiększenie ilości organizowanych imprez, przede wszystkim obozów letnich w kraju i zagranicą. W kolejnych latach park rowerowy był systematycznie odnawiany, wypożyczalnia klubowa dysponowała też sakwami rowerowymi.

Do podstawowych form działania „Vagabundusa” należały:
- ogólnodostępne wycieczki niedzielne (zbiórka przed bramą UW, Krakowskie Przedmieście 24)
- wycieczki dwu- i kilkudniowe oraz biwaki, m.in. Wyprawa Kondycyjna (koniec kwietnia/ początek maja), wyjazdowe obchody rocznicy klubu (październik)
- rajdy klubowe, m.in., Kolarska Wiosna (kwiecień lub maj), Wyprawa po Słońce (maj), Zimowy Rajd Fanatyków Turystyki Kolarskiej (grudzień), Zawody na Orientację o Puchar Prezesa (od 1978 r. – Ogólnopolskie Kolarskie Zawody na Orientację [OKANZO])
- trasy kolarskie na rajdach organizowanych przez inne koła i klubu studenckie – m.in. Złaz Kampinoski (SKPB), Puszcza Biała (Koło PTTK nr 1), Powitanie Wiosny (SKPB), Rajd Primaaprilisowy (SKPŚ), Rajd Świętokrzyski (SKPŚ), Wigry (UNIKAT), Rajd z Maluchem, Złota Jesień (SGGW), Rajd Geodetów
- zimowiska (koniec grudnia/ początek stycznia)
- Akcja Letnia, czyli letnie obozy rowerowe – krajowe i zagraniczne

Dzięki finansowaniu ZSP/ SZSP Akcja Letnia stała się dominującą formą działalności Klubu. Poczynając od 1972 r. liczba organizowanych obozów letnich (większość z nich 2-tygodniowych) przekraczała regularnie 10, a niekiedy (np. w 1978 r.) – nawet 20. Liberalizacja wyjazdów do tzw. krajów demokracji ludowej, a także częściowa liberalizacja wyjazdów do tzw. krajów kapitalistycznych umożliwiła organizację obozów zagranicznych, które stanowiły znaczącą część klubowej akcji letniej. W latach 70-tych były to obozy do Czechosłowacji, Rumunii, Bułgarii, NRD i na Węgry oraz wyprawy rowerowe i obozy „Almaturu” do Grecji, Włoch, Francji, Wielkiej Brytanii i Turcji. W latach 80-tych klub organizował, przy pomocy Komisji Turystyki Kolarskiej Zarządu Głównego PTTK, regularne wyjazdy na Międzynarodowe Rajdy Kolarskie AIT w krajach Europy Zachodniej. Możliwość szybszego uzyskania paszportu i zakupu waluty wymienialnej po korzystniejszym kursie zwiększały atrakcyjność wypraw klubowych, szczególnie na Zachód.

We wtorki odbywały się cotygodniowe spotkania członków i sympatyków Klubu, przez większość okresu swego istnienia w budynku przy Krakowskim Przedmieściu 24 (m.in. w lokalu Uniwersyteckiego Klubu Turystycznego UNIKAT i klubie „Sigma”), okresowo w innych pomieszczeniach uniwersyteckich (np. w końcu lat 70-tych w Instytucie Socjologii UW przy ul. Karowej 18), a w okresie stanu wojennego 1981-1982 – w kawiarni „AIDA”. Podstawowym środkiem komunikacji z otoczeniem była tablica ogłoszeń klubowych, znajdująca się przy przejściu na tzw. Mały Dziedziniec UW.

W ciągu 2-3 lat od swego powstania „Vagabundus” stał się największym i najaktywniejszym klubem rowerowym w Warszawie i jednym z najaktywniejszych w Polsce. Pozycję tę utrzymał do początku lat 90-tych. W lat 70-tych i 80-tych corocznie organizowano szkolenie na stopień przodownika turystyki kolarskiej PTTK, który kończyło od kilku do kilkunastu osób. Pozwalało to szybko uzupełniać ubytki kadrowe, związane z naturalną w środowisku studenckim rotacją. Wiele z osób, które uzyskały wówczas uprawnienia przodownickie, po dziś dzień pozostaje aktywnymi w Klubie. Poza tym kadra „Vagabundusa” zdobywała inne uprawnienia, m.in. instruktora turystyki kolarskiej PTTK, instruktora kształcenia kadr PTTK, instruktora krajoznawstwa PTTK, strażnika ochrony przyrody, pilota BPiT „Almatur” itd.

Spośród działaczy „Vagabundusa” w latach 70-tych i 80-tych rekrutowało się wielu członków Okręgowej i Wojewódzkiej Komisji Turystyki Kolarskiej PTTK, Komisji Turystyki Kolarskiej ZG PTTK, w tym przewodniczący tej Komisji w latach 1977-1981 oraz 1985-1989), członkowie i przewodniczący Rady Studenckiej Turystyki Kolarskiej przy Komisji Turystyki Sportu RN ZSP/ ZG SZSP i KTKol ZG PTTK, członek Komisji Turystyki Kolarskiej Alliance International de Tourisme (1985-1989) oraz Prezes ZG PTTK (1991-1993). Działacze „Vagabundusa” wnieśli też duży wkład do modernizacji programu szkolenia na stopień przodownika turystyki kolarskiej PTTK, będąc autorami materiałów szkoleniowych, poradników, przewodników i informatorów krajoznawczych.

W uznaniu zasług Klubu, w październiku 1989 r., z okazji obchodów swego 20-lecia, otrzymał on Złota Odznakę Honorową PTTK

Niestety początek lat 90-tych przyniósł istotne zmiany w warunkach działania Klubu. Utrata dotychczasowych źródeł finansowania, lokalu na spotkania klubowe oraz pomieszczenia na wypożyczalnię rowerów, mniejsze zainteresowanie środowiska studenckiego zorganizowaną turystyką oraz zaangażowanie się wielu dotychczasowych działaczy w inne formy aktywności społecznej i publicznej przyczyniły się do stopniowego zmniejszenia skali działalności, a następnie całkowitego jej zaniechania w 1992 r. Studencki „Vagabundus” nie doczekał swego 25-lecia.

Osiedlowy UKTR

Zanim do tego doszło, w dniu 17 stycznia1986 r., z inicjatywy grupy „weteranów” studenckiego „Vagabundusa” powstał nowy klub – Ursynowski Klub Turystyki Rowerowej PTTK. Przyczyna była prozaiczna – „weterani”, którzy w międzyczasie ukończyli uczelnie, podjęli pracę zawodową i założyli rodziny mieli inne potrzeby turystyczne, niż środowisko studenckie. Stąd też decyzja o założeniu klubu osiedlowego, nastawionego na imprezy, dostosowane do potrzeb rodzin z małymi i dorastającymi dziećmi. Wybór padł na Oddział Ursynowski PTTK ze względu na jego prężność organizacyjną oraz zamieszkanie wielu członków-założycieli na Ursynowie lub w sąsiadujących dzielnicach. Podobnie jak studencki „Vagabundus”, UKTR rozpoczął z marszu swą działalność– pierwsza wycieczka piesza do Lasu Kabackiego odbyła się już 26.01.1986 r.

Formy działalności UKTR różniły się zasadniczo od „Vagabundusa” dominowały 1-dniowe wycieczki rowerowe po południowych i południowo-zachodnich okolicach Warszawy, startujące sprzed siedziby Oddziału przy ul. Służby Polsce 2 (obecnie ul. Kazimierza Kardasia „Orkana”). Na pobliskim boisku Szkoły Podstawowej nr 305 wiosną i jesienią były organizowane giełdy sprzętu rowerowego oraz festyny rowerowe dla najmłodszych. W siedzibie Oddziału, w trakcie cotygodniowych spotkań odbywały się pokazy slajdów, wieczory piosenki turystycznej, porady sprzętowe, imprezy z okazji Dnia Dziecka, Andrzejki, Mikołajki, bale sylwestrowe i karnawałowe itp. Organizowano też rowerowe zawody na orientację po Lesie Kabackim (do r. 1992), a zimą – wycieczki piesze, pieszo-narciarskie (bywał jeszcze śnieg!) i piesze krajoznawcze, np. zwiedzanie cmentarzy i muzeów warszawskich. Ogłoszenia o wycieczkach były publikowane w prasie warszawskiej i osiedlowej.

Odbywały się też imprezy dwu-, kilku- i wielodniowe zarówno w sezonie wiosenno-letnim, jak i jesienno-zimowym. W pierwszym przypadku były to m.in. wycieczki rowerowe na przełomie kwietnia i maja, w okresie święta Bożego Ciała oraz letni obóz wędrowny, początkowo 2-tygodniowy, a od 1989 r. – 3-tygodniowy. Imprezy te zachowały się w kalendarzu klubowym do dnia dzisiejszego. To samo dotyczy corocznej wycieczki ornitologicznej (maj) oraz wycieczki na „Pieczenie ziemniaka” (koniec października). W odróżnieniu od studenckiego „Vagabundusa”, UKTR nie organizował rajdów i zlotów kolarskich, niekiedy tylko grupy klubowiczów uczestniczyły w imprezach organizowanych przez inne koła i kluby.

W sezonie jesienno-zimowym w latach 1988-1992 organizowano dwudniowe wycieczki krajoznawcze (bez rowerów) do Krakowa, Torunia, Poznania, Wrocławia i Gdańska, a w okresie ferii szkolnych – 2-tygodniowe zimowiska.

Prawie od samego początku istnienia UKTR trasy letnich obozów rowerowych wychodziły poza granice Polski. W latach 1987-1988 była to Czechosłowacja. W roku 1989 UKTR i AKTKol „Vagabundus” zawarły wspólnie porozumienie z Moskiewskim Miejskim Klubem Turystycznym o wymianie pięciu grup rowerzystów; podobna wymiana, ale na mniejszą skalę (po 1 grupie z każdej strony) miała miejsce latem 1990 r. z turystycznym klubem rowerowym z Sankt-Petersburga. Zainicjowało to długoletni okres penetracji turystycznej krajów d. ZSRR – Litwy, Białorusi, Ukrainy, Rosji, Łotwy, Estonii, Mołdowy, Gruzji i Armenii nie tylko latem, ale i wiosną. Później, już w latach 90-tych i w obecnym stuleciu, doszła Skandynawia, Europa Zachodnia (łącznie z Wyspami Brytyjskimi), Bałkany, Turcja, Cypr i Maroko (w 2019 r.).

Opisany powyżej model klubu osiedlowego nastawionego głownie na turystykę rodzinną przetrwał do ok. 1993 r. Młode pokolenie, czyli dzieci założycieli Klubu zaczęło dorastać. W Klubie pojawiało się też stopniowo coraz więcej nowych członków, niekoniecznie związanych w przeszłości ze studenckim „Vagabundusem” i niekoniecznie mieszkańców Ursynowa. Częściowo było to związane z zaniechaniem działalności przez inne terenowe kluby kolarskie PTTK. Rosło zapotrzebowanie na popularne wycieczki niedzielne i wielodniowe, niezależnie do wieku uczestników. UKTR stał się w praktyce klubem ogólnomiejskim.

Zmieniały się również warunki działania Klubu. Sklepy rowerowe zapełniły się rowerami, częściami zamiennymi i ekwipunkiem; znikła wiec potrzeba organizacji giełd rowerowych. Prężny niegdyś Oddział Ursynowski PTTK zaczął przeżywać trudności finansowe, kadrowe i organizacyjne. W latach 90-tych dwukrotnie zmieniał lokal na terenie Ursynowa (1991-1993 – ul. Na Uboczu 18, od 1993 r. – Na Uboczu 3), aż wreszcie zaprzestał działalności i został zlikwidowany w 1999 r.

UKTR kontynuował swoja działalność, przez dwa lata (1999-2001) praktycznie poza strukturami PTTK. Nie była to łatwa sytuacja. Klub pozostał bez wsparcia organizacyjnego, choć mógł ciągle korzystać z lokalu Natolińskiego Ośrodka Kultury przy ul. Na Uboczu 3 na comiesięczne spotkania. Nadal ogłaszano wycieczki w prasie oraz poprzez ulotki, rozdawane na wycieczkach. Liczba wycieczek, liczba ich uczestników oraz członków i sympatyków Klubu uległa jednak zmniejszeniu.

Przełom nastąpił stopniowo, poczynając od jesieni 1999 r. Coroczna impreza „Pieczenie ziemniaka” na parkingu leśnym „Zimne Doły” koło Żabieńca w końcu października 1999 r. została połączona z obchodami 30-lecia „Vagabundusa”. Poza stałymi bywalcami imprez klubowych wzięło w niej udział kilkudziesięciu weteranów studenckiego „Vagabundusa” z różnych okresów jego działalności. Sporządzone zostały listy adresowe wszystkich obecnych i rozpoczęto praktykę rozsyłania informacji o wycieczkach klubowych pocztą elektroniczną. Zwiększyło to frekwencję. Działalność Klubu uległa ponownemu ożywieniu.

Ursynowski Klub Turystyki Rowerowej „Vagabundus”

Rok 2001 przyniósł w życiu Klubu trzy istotne zmiany organizacyjne: (1) przyłączenie się do Oddziału PTTK „Mazowsze”; (2) powrót do nazwy „Vagabundus”, która została dodana do istniejącej nazwy Klubu oraz (3) wybór nowego, odmłodzonego Zarządu, który wziął się energicznie za rozwój Klubu. Wkrótce pojawiła się klubowa strona internetowa, która pomogła rozpropagować wycieczki „Vagabundusa” na terenie całej aglomeracji warszawskiej. Od 2012 r. działa także profil „Vagabundusa” na Facebook.

W rezultacie zastosowania elektronicznych środków komunikacji w kolejnych latach przybywało nowych członków i sympatyków, w tym chętnych do organizacji wycieczek i wypraw rowerowych. Ten trend wznoszący trwa do dnia dzisiejszego, z każdym kolejnym sezonem, bijącym rekordy poprzedniego. Oczywiście pomocną stała się rosnąca popularność roweru.

W r. 2018 "Vagabundus" zorganizował 127 imprez turystycznych, w których uczestniczyło ok. 2200 osób, a w ich organizacji i prowadzeniu uczestniczyło 57 osób. Podstawę działalności stanowiło 72 wycieczki jednodniowe, organizowane w prawie wszystkie niedziele i święta państwowe (niekiedy po dwie równolegle), a także w wiele sobót, zróżnicowane pod względem długości (od 30 do ponad 100 km), stopnia trudności, programu (zwiedzanie zabytków architektury, muzeów, rezerwatów i pomników przyrody, pomników upamiętniających wydarzenia historyczne, ale także rekreacja). Frekwencja na wycieczkach jednodniowych bardzo często przekraczała 20 osób, niejednokrotnie dochodząc do 30-50 osób.

Poza tym na program imprez rowerowych złożyło się także 8 wycieczek 2-dniowych, 7 wycieczek 3-5-dniowych, 11 imprez wielodniowych, w tym 7 zagranicznych oraz 3 wycieczki rowerowo-kajakowe. W sezonie jesiennym i zimowym organizowano także 18 wycieczek pieszych i krajoznawczych, oraz zimowisko w okresie świąteczno-noworocznym.

Do wycieczek o najdłuższej tradycji i największej popularności należą wielodniowe wycieczki w okresie świąt majowych i święta Bożego Ciała (w ostatnich latach po kilka równolegle), letnie obozy rowerowe, noworoczna wycieczka rowerowa (początek stycznia), Międzynarodowy Dzień Słońca (koniec marca), wycieczka w Lany Poniedziałek, wycieczka ornitologiczna (maj), wycieczka wzdłuż Bugu i Zalewu Zegrzyńskiego (czerwiec-lipiec), Śladami Bitwy Warszawskiej (15 sierpnia), wycieczka na wrzosowisko na północny-wschód od Sulejówka i Okuniewa (początek września), wycieczka do Term w Mszczonowie (koniec września), Pieczenie Ziemniaka (koniec października), wycieczka Szlakiem Pomników Niepodległości w Warszawie (11 listopada) oraz zimowisko (koniec grudnia). W trakcie dorocznej imprezy „Pieczenie Ziemniaka” dokonuje się podsumowania sezonu turystycznego oraz wręczenia dyplomów i pamiątek organizatorom wycieczek klubowych.

Problemem jest brak stałego lokalu na spotkania, co ogranicza możliwości organizacji pokazów slajdów, szkoleń, spotkań poobozowych itp.

W latach 2000-tych „Vagabundus” stał się ponownie największym warszawskim klubem turystyki rowerowej i jednym z największych w Polsce. Tajemnica sukcesu polega na maksymalnej prostocie organizacji i jej minimalnej formalizacji, a także czynnemu angażowaniu jak największej liczby osób w organizację imprez.

Informacje o historii Klubu można znaleźć także w zakładkach "Odeszli na zawsze", "Władze AKTKol PTTK "Vagabundus", "Władze UKTR PTTK "Vagabundus", "Najciekawsze imprezy"

Tekst opracowany przez Marka Dąbrowskiego na podstawie wydawnictwa „Rowerem przez dziesięciolecie” (tekst Henryk Zobel, ilustracje Piotr Mądrach), wydanego z okazji 10-lecia AKTKol „Vagabundus” (1979) (zob. https://www.dropbox.com/s/hn0cuhn8qr75bk5/INFORMATOR%2010%20lat.pdf?dl=0), informatora AKTKol Vagabundus "Dwadzieścia lat minęło", wydanego w 1989 r. oraz materiałów archiwalnych AKTKol „Vagabundus”, UKTR i UKTR „Vagabundus”. Opublikowany po raz pierwszy w dniu 17.03.2018 r. Wersja poprawiona opublikowana w dniu 24.03.2019 r., ponownie skorygowana 16.05.2019 r.

---

Członkowie-założyciele AKTKol "Vagabundus" 22.10.1969 r.

Marek Dąbrowski
Janusz Korycki
Jacek Ledworowski
Krystyna Magnowska
Ryszard Michalski
Jerzy Owdziej
Wiesław Szczepanek
Tomasz Żylicz

Członkowie-założyciele UKTR PTTK 17.01.1986

Ewa Pliszka
Maria Tymieniecka
Maria Loth
Danuta Antolak
Grzegorz Jędrzejewski
Magdalena Liszerska
Mirosława Pawłowska
Aleksy Lewandowski
Piotr Strutyński
Marek Dąbrowski
Danuta Jędraszko-Dąbrowska
Michał Dąbrowski
Barbara Zaremba
Andrzej Zaremba
Ewa Wiśniewska
Wiesław Wiśniewski
Elżbieta Jurkiewicz
Paweł Wysocki
Tadeusz Stachowiak
Krzysztof Borkowski
Nikodem Błażewski
Alina Dobrowolska
Adam Wiśniewski

Najaktywniejszy turysta kolarz UKTR:
1987 Marek Dąbrowski
1988 Grażyna Karpińska
1989
1990 Piotr Gorzelak