15-21.07.2014
Dodane przez marek dnia 07-07-2014
Okolice Białegostoku
Treść rozszerzona
Tygodniowa wycieczka rowerowa po Podlasiu.
I dzień (wtorek 15 lipiec)
Sokółka – Drahle – Bohoniki – Malawicze Dolne – Wojnowce – Zubrzyca Wielka – Zubrzyca Mała – Minkowce – Harkawicze – Krynki – Łapicze – Ozierany Małe – Ozierany Wielkie – Łosiniany – Kruszyniany (około 50 km)
UWAGA: na odcinku Łapicze – Łosiniany trasa wymaga dobrej kondycji, z licznymi wzniesieniami piaszczysto – szutrowa, prowadzi przez Wzgórza Sokólskie wzdłuż granicy polsko – białoruskiej.
II dzień (środa 16 lipiec)
Kruszyniany – Łużany – Zubki – Zubry – Wiejki – Podozierany – Lewsze – Bondary – Tarnopol – Siemianówka (ok.63 km)
III dzień (czwartek 17 lipiec)
Siemianówka – Chomińszczyzna – Leśna – Mikłaszewo –Narewka – Stoczek – Świnoroje – Zawodzieckie – Nowosady – Dubiny – Hajnówka – Puciska – Czyżyki – Nowokornino – Trywieża – Łosinka – Chrabostówka – Waśki – Hajdukowszczyzna (koło 60 km)
Ewentualna korekta trasy: Siemianówka – Chomińszczyzna – Leśna – Mikłaszewo – Narewka – Stoczek – Świnoroje – Budy – Teremiski – Pogorzelce – Białowieża – Zastawa – Hajnówka – Puciska – Czyżyki – Nowokornino – Trywieża – Łosinka – Chrabostówka – Waśki - Hajdukowszczyzna (około 80 km)
IV dzień (piątek 18 lipiec)
Hajdukowszczyzna – Makówka – Narew – Ancuty – Saki – Hoźna – Potoka – Topolany – Folwarki Tylwickie – Folwarki Wielkie – Folwarki Małe – Dobrzyniówka – Rafałówka – Supraśl (około 50 km)
V dzień (sobota 19 lipiec)
Supraśl – Podsupraśl – Podsokołda – Sokołda – Kopna Góra – Klin Gajówka – Klin – Jeziorek – Wierzchlesie – Pawełki – Bilwinki – Słojniki – Maczalnia – Janowszczyzna – Rozedranka – Nowa Rozedranka – Stara Rozedranka – Gnidzin – Czarna Białostocka
Ewentualna korekta trasy: … Słojniki – Wysokie Laski – Jelenia Góra – Janowszczyzna… (około 60 km)
VI dzień (niedziela 20 lipiec)
Czarna Białostocka – Rudnia – Czarna Wieś Kościelna – Oleszkowo – Lacka Buda – Nowiny Zdroje – Nowiny Kasjerskie – Zofiówka – Grądy – Wodziłówka – Knyszyn – Krypno Kościelne – Ruda – Borsukówka – Góra – Morusy – Tykocin (około 60 km)
VII dzień (poniedziałek 21 lipiec)
Tykocin – Siekierki – Złotoria – Żółtki – Choroszcz – Białystok (około 40 km)
Planowany jest także poranny wyjazd z Tykocina do Europejskiej Wioski Bocianiej Pentowo, a także do miejscowości Kiermusy, w której znajduje się ogród zoologiczny oraz budowla (Muzeum Oręża) stylizowana na stary zamek. Zamek usytuowany jest w pobliżu dawnej granicy między Rosją a Królestwem Polski z 1832 roku ( ok. 11 km )
Przejazdy pociągiem:
W dniu 15 lipca, Warszawa-Zachodnia – Sokółka: Pociąg TLK 10011 „Hańcza” PKP Intercity, przewóz rowerów, wszystkie miejsca w pociągu objęte są rezerwacją, 30 dni przed wyjazdem można dokonać wcześniejszego zakupu biletu. Cena biletu, II klasa 52 zł. + 9,10 zł. bilet na rower. Odjazd pociągu o godz. 7:10 z peronu IV dworca Warszawa – Zachodnia.
Przyjazd do Sokółki o godz. 11:13
UWAGA: ze względów organizacyjnych spotykamy się na peronie IV co najmniej pół godziny przed odjazdem pociągu.
W dniu 21 lipca, Białystok – Warszawa-Centralna. Pociąg TLK 10012 „Hańcza” PKP Intercity, przewóz rowerów, wszystkie miejsca w pociągu objęte są rezerwacją, 30 dni przed powrotem można dokonać wcześniejszego zakupu biletu. Cena biletu, II klasa 47 zł. + 9,10 zł. bilet na rower. Odjazd pociągu z Białegostoku o godz. 18:02. Przyjazd do Warszawy – Centralnej o godz. 21:00
Uczestnictwo:
Zgłoszenia przyjmuje prowadzący. Lista uczestników zamknięta! Osoby spoza listy, zainteresowane uczestnictwem w wycieczce, indywidualnie załatwiają związane z tym wyjazdem sprawy organizacyjno – logistyczne.
W przypadku dołączenia do wycieczki w trakcie jej trwania, proszę o powiadomienie, którego dnia by to nastąpiło.
Jednocześnie informuję, że noclegi na kwaterach, dla osób wpisanych na zamkniętą listę uczestników wycieczki, zaplanowane są w miejscowościach: 15.07.Kruszyniany, 16.07. Siemianówka, 17.07. Hajdukowszczyzna, 18.07. Supraśl, 19.07. Czarna Białostocka, 20.07. Tykocin
Prowadzi: Wiesław Całka (e-mail: wieslaff1104@wp.pl)
Informacje krajoznawcze:
1. Sokółka:
Miasto położone na obszarze Wzgórz Sokólskich, w północnej części Niziny Podlaskiej, u źródeł rzeki Sokołdy. Pierwotnie była to wieś koronna, której mieszkańcy zobowiązani byli do hodowli sokołów, z czym można wiązać pochodzenie nazwy miasta. Prawa miejskie Sokółka otrzymała w dniu 28 lutego 1609 roku z nadania króla Zygmunta III.
Ze względu na to, że miasto zamieszkują wyznawcy religii katolickiej, prawosławnej oraz islamu, a w jego okolicach zamieszkują także Tatarzy, zyskało ono określenie stolicy polskiego orientu. Zabytki w Sokółce:
- kościół św. Antoniego Padewskiego z 1848 roku
- cerkiew św. Aleksandra Newskiego z 1853 roku
- granitowa płaskorzeźba – Alegoria Nauki z 1933 roku na elewacji frontowej budynku
Szkoły Podstawowej nr 1 imienia Adama Mickiewicza
- murowana kapliczka przy zbiegu ulic Grodzieńskiej i Kresowej
- dawna drewniana plebania prawosławna z 1880 roku na rogu ulic Józefa Piłsudskiego
i ks. Piotra Ściegiennego
Inne obiekty o walorach kulturowych:
- prawosławna kaplica cmentarna z 1900 roku p.w. św. Męczennicy Pawły
Kuncewiczowej
- cmentarz żydowski z XVIII wieku
- cmentarz prawosławny z XIX wieku (dawniej katolicki)
2. Drahle:
W 1679 roku za sprawą króla Jana III Sobieskiego w Drahlach, Bohonikach oraz Malawiczach Górnych osiedlili się Tatarzy, którym Jan III Sobieski nadał te ziemie 12 marca 1679 roku. Obecnie Drahle to duża wieś, wokół której działa kilka żwirowni.
3. Bohoniki:
Wieś zamieszkiwana przez mniejszość tatarską, we wsi znajduje się meczet oraz cmentarz muzułmański – mizar.
4. Wojnowce:
Wieś położona jest wśród pagórków u stóp najwyższego wzniesienia Wzgórz Sokólskich – Góry Wojnowskiej, 239,5 m n.p.m. W Wojnowcach oprócz kilku ładnych, starych chałup zachowały się dwa wiatraki położone na dwóch przeciwległych krańcach wsi, obydwa niestety pozbawione już skrzydeł.
5. Harkawicze:
Harkawicze – wieś z licznymi drewnianymi chałupami, położona na zboczu kotlinki, z której wypływa, z bardzo silnego źródła bystry i dość szeroki potok, dający początek rzeczce Usnarz, ciekawostką jest, że niedaleko od źródła potok ginie w ziemi, aby ponownie wypłynąć około 500 m dalej. Początkowo wieś przyjęła nazwę od rzeczki, mieszkali w niej osocznicy i strzelcy pilnujący Puszczy Kryńskiej, a po zmianach w podziale administracyjnym lasów – Puszczy Sokólskiej. Nazwa Harkawicze pochodzi prawdopodobnie od nazwiska zamieszkałego tu rodu osoczników. Wsią osocko – strzelecką pozostały Harkawicze do XVIII wieku.
W okresie międzywojennym w Harkawiczach, zamieszkanych głównie przez ludność białoruską, silne były wpływy komunistyczne. We wsi urodził się jeden z głównych organizatorów Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi, Sergiusz Prytycki. Aresztowany za swą działalność, dokonał na sali sądowej w Wilnie zamachu na Jakuba Strelczuka, głównego świadka oskarżenia.
Strelczuk, który przeżył zamach, podczas II wojny światowej był konfidentem gestapo.
Prytycki, ranny podczas zamachu, po wybuchu wojny uciekł z więzienia i przedostał się do ZSRR, gdzie pełnił wiele funkcji partyjnych i państwowych. W 1968 roku został przewodniczącym Rady Najwyższej Białoruskiej SRR i zastępcą przewodniczącego Rady Najwyższej ZSRR. Zmarł w 1971 roku.
Zamieszkała w Harkawiczach rodzina Prytyckiego należała do komunistycznego ruchu oporu. Na skutek donosu sołtysa harkawiccy komuniści wpadli w ręce Niemców i zostali rozstrzelani na miejscu. Po wojnie z inicjatywy Prytyckiego na skraju wsi wystawiono pomnik poległym.
Objaśnienie: termin osocznik pochodzi od słowa „sok”, oznaczającego śledzenie, chodzenie po śladach. Zadaniem osoczników było pilnowanie przestrzegania zakazów na terenie osoki – części puszczy, którą musieli co jakiś czas objechać lub obejść. Brali oni także udział w przygotowaniach do polowań królewskich.
6. Krynki:
Miasto nad Krynką na Wysoczyźnie Białostockiej. W 1509 roku król Zygmunt Stary nadał Krynkom herb. Prawa miejskie nadano w roku 1569 (choć prawdopodobnie było to tylko potwierdzenie praw nadanych w początku wieku), które odebrano w 1950 roku, po czym zostały odzyskane 1 stycznia 2009 roku.
W centralnej części Krynek znajduje się oryginalne, jedyne takie w Polsce i jedno z dwóch na świecie (drugie w Paryżu) rondo, od którego odchodzi promieniście 12 ulic. Pomysłodawca tego rozwiązania był administrujący w II połowie XVIII wieku ekonomią grodzieńską, słynny reformator, podskarbi Antoni Tyzenhauz.
Po rozbiorach Krynki znalazły się w zaborze rosyjskim. W XIX wieku pojawił się w mieście przemysł. Zakładano manufaktury włókiennicze, głównie przez Żydów (którzy zaczęli się osiedlać w Krynkach już od początku XV wieku) i Niemców z Królestwa Polskiego. Rozwój przemysłu spowodował szybki wzrost liczby mieszkańców, ponad 80% mieszkańców stanowili Żydzi. Kryzys ekonomiczny lat 80 XIX wieku spowodował upadek włókiennictwa, natomiast przyczynił się do rozwoju garbarstwa. Liczba ludności stale rosła osiągając 10 000 w 1914 roku (90% stanowili Żydzi).
Po I wojnie światowej większość Żydów wyjechała do Ameryki i Palestyny. Zagładę kryneckim Żydom przyniosła II wojna światowa. Po dwuletniej okupacja radzieckiej, w czerwcu 1941 roku do miasta weszli Niemcy. Utworzono getto i w listopadzie 1942 roku przystąpiono do jego likwidacji. Ostatecznej likwidacji getto uległo w styczniu 1943 roku. Żydzi trafili do obozu w Treblince.
Zniszczonemu przez wojnę miastu zostały odebrane prawa miejskie, które przywrócono w 2009 roku. Obecnie ludność trudni się głównie rolnictwem. Krynki znane są w regionie z produkcji wody mineralnej. Stąd też pochodzi nazwa miasta.
W Krynkach mieszka znany pisarz białoruski Sokrat Janowicz. W okolicznych, niegdyś większych lasach polował Stanisław August Poniatowski.
Zabytki:
- cerkiew prawosławna p.w. Narodzenia Bogarodzicy z 1864 roku
- kościół św. Anny wzniesiony w latach 1907 – 1913 wg projektu Stefana Szyllera
- dzwonnica bramna z XVIII wieku – najstarsza budowla Krynek
- cmentarz żydowski
- kaplica prawosławna p.w. św. Antoniego – cmentarna, drewniana
Synagogi:
- Wielka Synagoga – obecnie pozostałości ruin
- Synagoga Kaukaska – zbudowana w 1850 roku, obecnie mieści się tam Gminny
Ośrodek Kultury i Sportu
- Synagoga Chasydów ze Słoniami – zbudowana w II połowie XIX wieku, obecnie
Magazyn, jedna z nielicznych zachowanych, wolno stojących bożnic chasydzkich
w Polsce
- Stara Synagoga
7. Kruszyniany: (nocleg z dnia 15 na 16 lipca)
Wieś położona w pobliżu rzeczki Nietupa na skraju znajdujących się nad nią łąk, lasów oraz wzniesień dochodzących do 161 m n.p.m. Wieś została założona prawdopodobnie w XVI wieku. W dniu 12 marca 1679 roku Jan III Sobieski nadał Tatarom Kruszyniany oraz pobliskie wsie Nietupa, Łużany jak też część Poniatowicz. Osadzeni muzułmanie, zwani Lipkami walczyli po stronie Polski w wojnie z Turkami. Do dzisiaj mieszka tutaj niewielka mniejszość tatarska.
Zabytki:
- układ przestrzenny wsi z XVII wieku
- drewniany meczet muzułmański z końca XVIII wieku
- cmentarz muzułmański – mizar (najstarsze nagrobki z końca XVIII wieku)
Inne obiekty:
- cerkiew prawosławna p.w. św. Anny
- cmentarz prawosławny, założony prawdopodobnie w XVII – XVIII wieku
Atrakcje turystyczne:
- Zalew w Kruszynianach, ostoja ciszy i wspaniałe miejsce do kąpieli i opalania. Plaża
nie jest największa, jednak ze względu na małą liczbę ludzi każdy znajdzie dla siebie
tutaj miejsce. Z plaży jest łagodne i długie zejście do wody, którym można dojść do
prawie 1/3 szerokości zbiornika. Woda tutaj jest bardzo ciepła ponieważ zalew nie jest
głęboki.
- Szlak Ekumeniczny – powstał w 2006 roku. Podkreśla zróżnicowanie religijne na ziemi
podlaskiej i jest historycznym upamiętnieniem zamieszkujących tutaj niegdyś Żydów,
Tatarów i wyznawców prawosławia. To zespół pomników, kapliczek i krzyży
charakterystycznych dla danej religii.
Na Szlaku Ekumenicznym znajdują się niepowtarzalne rzeźby przedstawiające m.in. Diabła Kuwasa w kamieniu, czy Dziewannę, Lasowida, kapliczkę św. Eustachego i inne. Każda z atrakcji jest opatrzona dwujęzyczną tablicą informacyjną. Najważniejszy punkt na Szlaku Ekumenicznym to Góra Ekumeniczna. Jest to wzgórze, na którym widnieją trzy symbole religijne związane z ziemią podlaską: krzyż katolicki, krzyż prawosławny oraz półksiężyc muzułmański. Po szlaku można poruszać się pieszo, rowerem lub autem.
8. Bondary:
Wieś Bondary (wymowa miejscowa Bandary), położona nad zalewem Siemianówka nad Narwią. Wieś z jednej strony otacza iglasty las, z drugiej działki i łąki, z trzeciej pola i pastwiska położone po obu stronach Narwi. W roku 1988 zbudowano tu nowe osiedle mieszkalne, składające się z 9 bloków, do których w związku z budową zalewu Siemianówka przesiedlono mieszkańców wsi Łuki, Rudni, Bud, Garbar i Bołtryków. Dużą część mieszkańców stanowią polscy Białorusini i wyznawcy prawosławia.
9. Tarnopol: (nocleg z dnia 16 na 17 lipca)
Tarnopol (wymowa miejscowa Tarnapol). Wieś położona w województwie podlaskim, w powiecie hajnowskim, w gminie Narewka. Dużą część mieszkańców stanowią polscy Białorusini i wyznawcy prawosławia.
10. Hajnówka:
Większość źródeł podaje, iż nazwa miasta pochodzi od imienia strażnika leśnego – Hayno (Hajno) – osadzonego w uroczysku Skarbosławka w XVIII wieku. Od tej pory uroczysko nosiło nazwę Haynowszczyzna zaś straż założona w tym uroczysku otrzymała miano: Straż Hayjnowa (Hajnowa) – w skrócie Hajnówka. Miasto (prawa miejskie uzyskało w 1951 roku) położone jest na Równinie Bielskiej, na zachodnim krańcu Puszczy Białowieskiej. Miasto jest ośrodkiem turystycznym i ośrodkiem mniejszości białoruskiej. W 2007 roku w gminie wprowadzono język białoruski jako język pomocniczy. Zabytki:
- drewniana cerkiew p.w. Świętych Braci Machabeuszów z 1846 roku na uroczysku Krynoczka
- domek dróżnika z końca XIX wieku przy ulicy Warszawskiej
- budynek Suchej Destylacji Drewna z lat 20 XX wieku przy ulicy Białostockiej
- budynek biurowy Zakładów Drzewnych z 1935 roku w stylu modernistycznym
(obecnie salon meblowy firmy „Forte”) przy ulicy 3 Maja
- „Dom Leśnika” im. Józefa Piłsudskiego z 1935 roku w stylu modernistycznym (potem kino, obecnie obiekt handlowy)
- łaźnia zakładowa z 1937 roku w stylu modernistycznym (obecnie KS „Puszcza”,
przebudowana) przy ulicy Józefa Piłsudskiego
- drewniane domy osiedla robotniczego „Czworaki” z 1934 roku
- drewniana zabudowa ulic: Kosidłów i Warszawskiej z lat 30 XX wieku
- replika stacji kolejki leśnej z 1936 roku na terenie bazy kolejki wąskotorowej
- drewniana zabudowa pożydowska przy ulicy ks. Ignacego Wierobieja
- kościół Podwyższenia Krzyża Świętego (1955 – 1965) z mozaiką z 1977 roku
w apsydzie wg projektu prof. Wiktora Zina z Krakowa oraz organami firmy
„Schlag und Söhne” z XIX wieku (w okresie letnim odbywają się koncerty muzyki
organowej i kameralnej)
- Sobór Świętej Twórcy (cerkiew prawosławna znajdująca się przy ulicy
ks. Antoniego Dziewiatowskiego
- kościół Świętych Cyryla i Metodego na cmentarzu katolickim
- kaplica Wszystkich Świętych na cmentarzu prawosławnym
- cmentarz żołnierz radzieckich poległych w walkach o zdobycie miasta w 1944 roku
- poniemieckie baraki wojskowe z okresu I wojny światowej (ulica 11 Listopada)
- miejsce martyrologii ludności miasta z okresu II wojny światowej: przy szosie do
Białowieży
- cmentarz prawosławny z XVIII wieku niedaleko wsi Dubiny (do 1839 roku unicki)
- kaplica św. Tomasza Apostoła w Dubinach (XIX wiek)
- cerkiew prawosławna Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy w Dubinach (XIX w.)
- tradycyjna drewniana wiejska zabudowa z I połowy XIX wieku przy ulicy Górnej
- kapliczka prawosławna p.w. Matki Boskiej Kazańskiej, zbudowana w 1986 roku
na cmentarzu ofiar okupacji hitlerowskiej z ówczesnej wsi Górne
Ważne miejsca i obiekty:
- wiata turystyczna z miejscem na ognisko koło ulicy Warszawskiej (początek szlaku
niebieskiego w Puszczy Białowieskiej)
- Muzeum Kowalstwa i Ślusarstwa (ulica Lipowa)
- pomnik ofiar wojen i represji na Skwerze Dymitra Wasilewskiego przy ulicy Zina
- pomnik Żubra na Skwerze Dymitra Wasilewskiego przy ulicy Zina
- pomnik poległych podczas I wojny światowej żołnierzy rosyjskich i niemieckich przy
ulicy 3 maja w miejscu ich pochówku
- pomnik kaprala Bolesława Bierwiaczonka poległego w 1939 roku przy ulicy 3 Maja
- mogiła ofiar wojny polsko – bolszewickiej w gaju przy ulicy Łagodnej na osiedlu
Międzytory
- zabudowa modernistyczna centrum miasta z lat 60 XX wieku
- współczesne rzeźby w Parku Miejskim
- stacja kolejowa przeniesiona z leśnej osady Czerlonka, obecnie siedziba Centrum
Promocji Regionu i Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej
(ulica Tamary Soloniewicz)
UWAGA: w wydłużonym wariancie trasy, jadąc do Hajnówki przejedziemy przez miejscowości, Budy, Teremiski, Pogorzelce, Białowieża
Teremiski:
Historia i współczesność puszczańskich osad, Budy, Teremiski i Pogorzelce jest podobna. Wszystkie trzy pojawiły się na mapach w XVIII wieku. Osady puszczańskie zakładane były na ziemiach królewskich w dobrach stołowych. Do pracy w przemyśle leśnym sprowadzono specjalnie ludność z Mazowsza. Mieszkańcy byli zwolnieni z odrabiania pańszczyzny. Ich zajęciem poza pracą w lesie był udział w polowaniach monarszych (za tą pracę otrzymywali dodatkowe wynagrodzenie). W czasie I wojny światowej wszyscy mieszkańcy opuścili domy by ruszyć w głąb Rosji za wycofującą się armią carską. Po powrocie w latach 1918 – 1924 odbudowali spalone siedliska. W 1941 roku wszystkie wsie leżące wewnątrz Puszczy zostały spacyfikowane, domostwa spalono a mieszkańców wysiedlono poza obszar leśny. Mieszkańcy powrócili po wojnie by ponownie odbudować gospodarstwa. W 1948 roku z inicjatywy Ministerstwa Leśnictwa przygotowano plan przesiedlenia mieszkańców Bud, Teremisek i Pogorzelc na ziemie poniemieckie, w okolice Gołdapi. Opróżnione w ten sposób polany puszczańskie miały zostać zalesione. Wobec braku zainteresowania ze strony mieszkańców w 1949 roku z akcji przesiedleńczej zrezygnowano. Współczesne siedliska lokowane są w nawiązaniu do dawnych wzorów: w centrum polany, po obu stronach przecinającej ją drogi. Wsie mają układ szeregowy (utrzymano porządek przestrzenny z XVIII wieku). Otoczone są polami uprawnymi i współczesnymi łąkami. Zaprzestano użytkowania wielu działek rolniczych. Zachodzi na nich naturalny proces zarastania. W miejscowości znajduje się Uniwersytet Powszechny im. Jana Józefa Lipskiego, jest to nieformalna uczelnia, której współtwórcą był Jacek Kuroń. Mieszkańcem wsi jest dziennikarz Adam Wajrak.
Białowieża:
Zabytki – obelisk na grobli w Parku Pałacowym, upamiętniający polowanie króla Augusta III Sasa w Puszczy Białowieskiej w 1752 roku
- cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy z 1895 roku z ikonostasem z chińskiej porcelany
- Park Pałacowy z XIX wieku zaprojektowany przez Waleriana Kronenberga
- budynek nieczynnej stacji kolejowej Białowieża Towarowa z 1903 r. (obecnie Restauracja Carska)
- kościół katolicki pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus w stylu neorenesansowy z 1927 r. wg projektu Borysa von Zinserlinga
- Skansen – zespół budownictwa drewnianego ludności ruskiej Podlasia
Ciekawostka – skrajne temperatury zanotowane w Białowieży w okresie powojennym minimum: -38,7Cº; przy gruncie; -41,7Cº (11.01.1950), maksimum: +34,5Cº (8.08.1963)
10. Hajnówka: Patrz wyżej
11. Czyżyki:
Wieś Czyżyki powstała w 1616 roku. We wsi znajduje się kaplica prawosławna św. Jerzego z 1888 roku, wzniesiona z okazji 900 – lecia chrztu Rusi.
12. Trywieża (w miejscowej gwarze: Tryvéža, Trywież)
Wieś sołecka, zachowała się drewniana architektura typowa dla dawnej białoruskiej wsi (m.in. pomalowane listwy narożnikowe domów i kolorowe okiennice). Trywieża powstała w XVII wieku, w XVIII wieku była znana z produkcji żyta i gorzałki. Wieś zawsze była niewielka, mieszkańcy są narodowości białoruskiej i wyznania prawosławnego. W sierpniu 1966 roku odbył się festyn białoruski, podczas którego otwarto Wiejski Dom Kultury. Na uroczystość przybył Generalny Konsul Białoruski Michał Siemnow. Z Trywieży pochodzi Bazyli Siegień, prodziekan Wydziału Filologicznego Uniwersytetu w Białymstoku, pracuje przy Katedrze Filologii Białoruskiej.
W roku 2006 z inicjatywy sołtysa Konstantego Sołowianiuka odsłonięto pomnik poświęcony powstaniu wsi Trywieża. Pomnik stanął w 365 rocznicę założenia przez Adama Kaznowskiego herbu Grzymała folwarku trywieskiego, z którego później powstała wieś. Pomnik przedstawia trzy wieże z klinkierowej cegły. Zabytki:
- dom nr 14 drewniany z 1937 roku
- dom nr 17 drewniany z końca XIX wieku, część gospodarcza dobudowana w 1943 r.
- dom nr 18 z częścią gospodarczą, drewniany z końca XIX wieku
- dom nr 20 z oborą, drewniany z 1862 roku
- dom nr 22 drewniany z lat 40 XX wieku
13. Łosinka:
Wieś znajduje się w północnej części Równiny Bielskiej, trzy kilometry od Puszczy Ladzkiej. Nazwa wsi pochodzi od rzeczki Łosinica. Według miejscowej legendy rzeczka służyła za wodopój dla łosi. Dzisiaj jest to bezimienny strumyk. Ludność jest wyznania prawosławnego.
Początki osadnictwa w okolicach Łosinki sięgają początków naszej ery. 150 metrów od cmentarza znajduje się kurhan datowany na III lub IV wiek. Miejscowe przekazy ustne powstanie wsi odnoszą do XVI wieku. Wieś posiada trzy zabytki wciągnięte na listę Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Są to:
- parafialna cerkiew prawosławna p.w. św. Apostoła Jakuba
- prawosławna kaplica cmentarna p.w. św. Jerzego
- stanowisko archeologiczne – cmentarzysko kurhanowe
Ponadto posiada następujące obiekty o wartości kulturowej uwzględnione w ewidencji
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków:
- drewniana plebania z 1805 roku, rozbudowana w 1848 roku
- drewniana kapliczka z początku XX wieku
14. Narew: (nocleg z 17 na 18 lipca)
Narew – wieś, siedziba gminy. Pierwsza wzmianka o osadzie Narew pochodzi z 1282 roku. Natomiast na rok 1421 datuje się założenie wsi przez mieszczan bielskich jako osady portowej w okolicy istniejących wcześniej osad. Narew to dawne miasto królewskie, 27 czerwca 1514 roku nadane zostało wsi prawo chełmińskie na mocy przywileju nadanego przez króla Zygmunta I i tym samym nadano wsi prawa miejskie. Lokacją miał się zająć wojewoda połocki Olbracht Gasztołd. W roku 1529 Narew otrzymała od starosty bielskiego prawa miejskie na prawie magdeburskim. Obecnie Narew nie posiada praw miejskich – utraciła je w 1934 roku w wyniku upadku gospodarczego miasta w XIX wieku. Zabytki:
- układ przestrzenny z XVI wieku
- cmentarz prawosławny z XVIII wieku
- kościół p.w. św. Stanisława bp. i Wniebowzięcia NMP, drewniany z 1775 roku,
przebudowa fasady 1853 – 1882
- drewniana dzwonnica z 1772 roku
- cmentarz rzymskokatolicki z XIX wieku
- drewniania parafialnia cerkiew prawosławna p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego
z 1882 roku, częściowo spalona w 1990 roku
- kaplica cmentarna katolicka p.w. św. Wincentego, murowana z lat 1840 – 1848
- dom parafialny z początku XX wieku
- drewniana zabudowa z końca XIX i początku XX wieku
- kaplica cmentarna p.w. Matki Boskiej Kazańskiej z 2001 roku, zbudowana na wzór
greckokatolickiej z 1726 roku, przeniesionej na obecne miejsce ze starego cmentarza
w 1993 roku i całkowicie zniszczonej przez pożar (podpalenie) w 2000 roku
- zaniedbany cmentarz żydowski
15. Ancuty:
Ancuty to dawna wieś bojarska założona najprawdopodobniej w XV wieku. Bojarzy byli drobną szlachtą ruską, mieszkającą głównie przy traktach królewskich w celu zapewnienia podróżnym bezpieczeństwa, utrzymania dróg i roznoszenia listów między dworami. Nazwa wsi pochodzi od nazwiska bojara – Anczuczycza, który mieszkał tu w 1560 roku. Podczas badań archeologicznych odkryto na powierzchni 1,5 ha na południowym skraju wsi ślady osad z X – XV wieku. Ze wsi rozciąga się piękny widok na dolinę Górnej Narwi.
16. Topolany:
Wieś Topolany została założona w hrabstwie Zabłudów po 1674 roku. Od momentu założenia liczba mieszkańców wsi systematycznie się powiększała i w maju 1809 roku wynosiła 339 osób, 166 mężczyzn i 173 kobiety. W końcu 1812 roku w Topolanach rozegrała się tragedia, która pozbawiła życia ponad 50% mieszkańców wsi. We wsi zatrzymał się oddział wojska francuskiego, gdzie żołnierze rekwirowali u chłopów zboże dla swoich koni oraz bydło i trzodę chlewną. Przeszukiwali chaty, i to co stanowiło jakąś wartość, zabierali. Ponadto dokonali kilku gwałtów. Topolańscy chłopi nerwowo nie wytrzymali i kilku gwałcicieli zakłuli widłami. Rozwścieczeni Francuzi podpalili wieś i wymordowali wszystkich, którzy nie zdążyli się ukryć.
Po czterech latach od wspomnianej tragedii w Topolanach mieszkało tylko 29 rodzin, 77 mężczyzn i 75 kobiet.
Wg danych powojennych, w Topolanach w 1950 roku mieszkało 615 osób, 318 mężczyzn i 297 kobiet. W 1960 roku mieszkało 514 osób, 258 mężczyzn i 256 kobiet. W 1970 roku mieszkały w Topolanach 443 osoby, 220 mężczyzn i 223 kobiety. Ludność Topolan po 1970 roku raptownie malała. Młodzi ludzie masowo porzucali gospodarkę i wyjeżdżali, przeważnie do Białegostoku, gdzie się kształcili, wykupywali mieszkania w bloku i podejmowali pracę zarobkową. W Topolanach w 2008 roku mieszkało 160 osób, z czego 156 osób zameldowanych na pobyt stały i 4 osoby na pobyt czasowy. Mieszkało 80 mężczyzn i 80 kobiet. Zabytki: Cerkiew drewniana z przełomu XVII/XVIII wieku p.w. Przemienienia Pańskiego
17. Supraśl: (nocleg z 18 na 19 lipca)
Miasto położone nad rzeką Supraślą, na Wysoczyźnie Białostockiej, jest otoczone Puszczą Knyszyńską. Zaliczane do aglomeracji białostockiej. Dzięki walorom ekologicznym w 1999 roku Supraśl uzyskał status uzdrowiska. Wg danych z czerwca 2012 roku miasto miało 4704 mieszkańców. Zabytki:
- prawosławny monaster męski Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy Maryi
i św. Apostoła Jana Teologa
- kościół parafialny Świętej Trójcy – neobarokowy, wybudowany w latach 1861 – 1865
- kościół ewangelicko – augsburski ,neogotycki, obecnie rzymskokatolicki kościół
parafialny NMP Królowej Polski, zbudowany w 1870 roku
- kaplica Wszystkich Świętych na cmentarzu katolickim-kaplica murowana i drewniana,
wieża z początku XVIII wieku, korpus z połowy XIX wieku
- cmentarz ewangelicki – na cmentarzu dwie wyróżniające się budowle:
kaplica grobowa rodziny Buchholtzów, neogotycka, wybudowana w 1904 roku, oraz
kaplica grobowa rodziny Zachertów, wymurowana w 1885 roku
- Pałac Buchholtzów – obecnie Liceum Plastyczne. Secesyjny pałac, siedziba jednej
z najsłynniejszych rodzin supraskich fabrykantów, zbudowany w latach 1892 – 1903.
We wnętrzu zachowane polichromie, stolarka, sztukateria i żeliwna secesyjna klatka
schodowa. Przy pałacu park przekomponowany na początku XX wieku (jedyny
przykład secesyjnego ogrodu w województwie podlaskim)
- Dom Ludowy – obecnie USC i Przychodnia Lekarska. Drewniany modernistyczny
budynek wzniesiony w 1934 roku
- Dom Ogrodnika (Stara Karczma, Stara Poczta) – obecnie dom mieszkalny, ulica
Konarskiego 3. Drewniany dom, z naczółkowym dachem, zbudowany XVIII/XIX w.
- Dwór Zacherta – klasycystyczny dworek z kolumnowym portykiem wybudowany
w połowie XIX wieku jako dom miejscowego fabrykanta. Zniszczony, odbudowany
w 1998 roku
- zespół fabryczny Jansena – obecnie stołówka i internat Liceum Plastycznego.
Wybudowany przed 1866 rokiem dom właściciela z zachowaną neoklasycystyczną
polichromią. Obok manufaktura włókiennicza zbudowana w 1849 roku.
- kaplica św. Jerzego Zwycięzcy na cmentarzu prawosławnym w Podsupraślu –
murowana, wybudowana w 1901 roku
- drewniane domy tkaczy z XIX wieku
18. Wierzchlesie:
Wieś położona jest na skraju Puszczy Odelskiej i Wzgórz Sokólskich. Warto zobaczyć:
- drewniane budownictwo ludowe
- cerkiew p.w. św. Jerzego z XIX wieku
- kaplicę rzymskokatolicką
Przez wieś przebiega Szlak Tatarski oznakowany kolorem zielonym
19. Nowa Rozedranka:
We wsi znajduje się przystanek kolejowy (linia kolejowa nr 6: trasa Warszawa – Petersburg) wybudowany w 1947 roku
20. Czarna Białostocka: (nocleg z dnia 19 na 20 lipca)
Miasto datuje swoje powstanie na XIII wiek – powstanie grodziska pod Niemczynem (osadnictwo mazowieckie). Do 1962 roku Czarna Białostocka rozwijała się razem z sąsiednią miejscowością o nazwie Czarna Wieś Kościelna jako jedna struktura organizacyjna o nazwie Czarna Wieś. Aktualnie miasto liczy ponad 10 000 mieszkańców. Miasto i gmina Czarna Białostocka położone jest geograficznie na terenie Niziny Podlaskiej pomiędzy Wysoczyzną Białostocką od strony południowo – zachodniej, a pasmem Wzgórz Sokólskich od strony północno – wschodniej. Ponad 76% obszaru gminy stanowią tereny leśne i zielone wchodzące w skład kompleksu leśnego: Puszcza Knyszyńska. W odległości 1,5 km od miasta znajduje się sztuczny zalew wodny „Czapielówka”, miejsce rekreacyjne nie tylko mieszkańców gminy.
Wśród szlaków turystycznych na terenie gminy, najpopularniejszy jest Szlak Rękodzieła Ludowego Podlasia , który powstał w 1994 roku w celu ochrony i udostępnienia turystom najciekawszych ośrodków twórczości ludowej: kowalstwa, garncarstwa, łyżkarstwa, oraz tkactwa dwuosnowowego. Większość pracowni znajduje się na terenie Czarnej Wsi Kościelnej.
Ze względu na krótką historię miasta Czarna Białostocka jest tu niewiele zabytkowych budowli. Na uwagę zasługują jednak:
- drewniany budynek „Belweder” z lat trzydziestych
- kościół rzymskokatolicki z 1976 roku p.w. Świętej Rodziny z oryginalnym wystrojem
wnętrza (drewno i poroża) i przykościelną kaplicą pogrzebową z kolekcją starych
krzyży cmentarnych
- cerkiew prawosławna p.w. Świętych Niewiast Miro Niosących
- kolejka wąskotorowa z okresu I wojny światowej, wpisana do rejestru zabytków.
obecnie kolejką można przejechać z Czarnej Białostockiej do Czeremchowej Tryby
- pomnik Żwirki i Wigury z 1934 roku
21. Czarna Wieś Kościelna:
W Czarnej Wsi Kościelnej znajdują się warsztaty rzemiosła ludowego, w szczególności z zakresu garncarstwa i kowalstwa. Pierwsi garncarze pojawili się tu już w XVIII wieku. Dziś funkcjonuje tu kilka warsztatów garncarskich oraz kuźnia. Jedną z atrakcji dla turystów jest możliwość spraktykowania samodzielnego lepienia garnków. Odwiedzając pracownie garncarskie można również zakupić unikatowe wyroby garncarzy.
Kolejną pracownią rzemieślniczą jest kuźnia Pana Mieczysława Hulewicza. Kowalstwo Pana Hulewicza łączy elementy ludowe i artystyczne. Podobnie jak w pracowni garncarskiej, także w kuźni można spróbować swych sił. Odwiedzający mają także możliwość zakupu powstałych w kuźni wyrobów. Wykaz pracowni:
Garncarstwo
- Bolesław, Mirosław Piechowscy, ulica Piękna 27 i 27a, tel. (85) 710–90–74, 710–91–34
- Adam i Paweł Piechowscy, ulica Piękna 29
- Jan Kudrewicz, ulica Sosnowa 19, tel. (85) 710–90–85
- Stanisław Mosiej, ulica Piękna 69, tel. (85) 710–90–80
Warsztat kowalski
- Mieczysław Hulewicz, ulica Sosnowa 4a, tel. (85) 719–90-89
Zabytki:
- kościół katolicki p.w. Matki Boskiej Anielskiej, wybudowany w latach 1912 – 1920
22. Knyszyn:
Knyszyn był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego. W roku 1568 Knyszyn otrzymał prawa miejskie od króla Zygmunta Augusta. Wybudowano wówczas ratusz na rynku, łaźnie, budynek wagi, wybrukowano ulice. Król Zygmunt August zmarł w Knyszynie 7 lipca 1572 roku.
Wg rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków są wpisane:
- teren części miasta z XVI wieku
- kościół parafialny p.w. św. Jana Ewangelisty z 1520 roku
- lamus (budynek gospodarczy) plebański, drewniany z początku XIX wieku
- budynek szpitalny, drewniany z 1910 roku
- dom, ulica Kościelna 6, drewniany z drugiej połowy XVIII wieku
- pozostałości parku dworskiego z XVI wieku
Pozostałe obiekty:
- pomnik króla Zygmunta Augusta na rynku miejskim
- pozostałości założenia dworskiego z XVI wieku (gdzie zmarł król Zygmunt August)
przy ulicy Białostockiej
- pozostałości kirkutu przy ulicy Białostockiej
- pozostałości cmentarza prawosławnego z XIX wieku przy drodze do Krypna
- dom z XIX wieku przy ulicy Białostockiej – dawniej manufaktura tkacka, koszary, sąd,
ostatnio internat
23. Krypno Kościelne:
Wieś powstała w XVI wieku, stanowi ośrodek pobożności maryjnej. W tym samym wieku wybudowano tu pierwszą świątynię. Obecnie w kolegiacie p.w. Narodzenia NMP z II połowy XIX wieku znajduje się słynący łaskami namalowany na lipowej desce wizerunek Matki Boskiej Pocieszenia, którego kult religijny sięga XVI wieku. Jest to jedna z najwcześniejszych kopii obrazu Matki Bożej Śnieżnej z Bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie, sprowadzona prawdopodobnie przez hetmana Jana Zamoyskiego do swojej kaplicy w pobliskim Knyszynie. W roku 1985 odbyła się uroczysta koronacja obrazu diademami papieskimi, co przyczyniło się do dalszej popularyzacji sanktuarium, będącego tradycyjnym miejscem pielgrzymek mężczyzn, rodzin i młodzieży z terenu całej archidiecezji białostockiej. Zabytki:
- kolegiata – kościół p.w. Narodzenia NMP z lat 1881 – 1885 (Sanktuarium Maryjne)
24. Góra:
We wsi znajdują się dwie kaplice – murowana z 1936 roku oraz drewniana, przeniesiona z Moniek. W tej drugiej odbywają się nabożeństwa. Od VIII do XIX wieku ziemie te zamieszkiwały plemiona litewskie. Od XII wieku do 1569 roku wieś należała do Wielkiego Księstwa Litewskiego.
25. Morusy:
We wsi znajduje się ponad 200 – letnia chata Włodzimierza Puchalskiego, fotografa i prekursora polskiego filmu przyrodniczego, zafascynowanego nie tylko urodą okolicznych krajobrazów, lecz także bogactwem flory i fauny nadnarwiańskich mokradeł. Obecnie jest to Dom Pamięci po Włodzimierzu Puchalskim. W Domu tym znajdują się stare sprzęty, albumy i zbiory etnograficzne gromadzone przez Włodzimierza Puchalskiego. Turyści mogą je oglądać, jeśli zwrócą się do państwa Buraczewskich – właścicieli gospodarstwa agroturystycznego „Ostoja” usytuowanego po sąsiedzku – którzy przechowują klucze od chaty.
26. Tykocin: (nocleg z dnia 20 na 21 lipca)
Początki Tykocina sięgają XI wieku i są związane z grodem mazowieckim znajdującym się w miejscu przeprawy przez Narew ok. 3 km od obecnego miasta. Prawa miejskie w 1425 roku nadał Tykocinowi Książe Mazowiecki Janusz I Starszy. Po II wojnie światowej z powodu zniszczeń Tykocin utracił prawa miejskie, które odzyskał w 1993 r. Zabytki:
- kościół Świętej Trójcy – barokowy kościół oraz zespół klasztorny pomisjonarski
fundacji J.K. Branickiego (1742 – 1749)
- Duży Rynek – rozległy rynek z okresu lokacji miasta, przekształcony po pożarze
w 1656 roku w kompozycję barokową o trapezowatym kształcie, otoczony zabytkową,
bogato zdobioną, niską zabudową sięgającą XVIII wieku; kramnice (podsienie do
handlu przed domami)
- Barokowa Wielka Synagoga z 1642 roku – Muzeum Kultury Żydowskiej
- Dom talmudyczny – Muzeum Kultury Żydowskiej oraz Restauracja z Kuchnią
Żydowską
- Mały Rynek, niegdyś centrum dzielnicy żydowskiej, umiejscowiony w pobliżu synagogi
z fragmentami arkadowego muru z bramami
- dawny szpital z 1755 roku w południowo – wschodnim narożniku rynku
- Alumnat wojskowy, pierwszy w Polsce dom żołnierzy – weteranów, z lat 1634 – 1638,
obecnie dom wycieczkowy
- Zespół Klasztorny Bernardynów, wzniesiony w latach 1771 – 1790, z inicjatywy
Jana Klemensa Branickiego
- Zamek w Tykocinie króla Zygmunta II Augusta
- Cmentarz Żydowski
- Dworek Administratora w Tykocinie, murowany dworek wzniesiony w połowie
XVIII wieku z inicjatywy Jana Klemensa Branickiego
- grób zbiorowy Żydów tykocińskich
Pomniki i tablice:
- pomnik Stefana Czarnieckiego z 1763 roku
- pomnik Orła Białego z 1982 roku, wzniesiony z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół
Ziemi Tykocińskiej, z funduszy społecznych, na pamiątkę ustanowienia Orderu Orła
Białego w 1705 roku, które miało miejsce w Tykocinie
- tablica upamiętniająca Marka Zamenhofa, urodzonego w Tykocinie ojca twórcy
międzynarodowego języka Esperanto – Ludwika Zamenhofa
- wyrzeźbiony w drewnie w 30 rocznicę śmierci pomnik Włodzimierza Puchalskiego,
usytuowany przy moście na Narwi